Chhiáⁿ an-chong NunitoPOJ jī-hêng, phòe-ha̍p Firefox Browser lâi tha̍k.
請安裝NunitoPOJ字型，配合Firefox瀏覽器來讀
◎Tè Khái-sū
Chhin-ài ê siàu-liân-ke! Lí chiah ū kok-chè-koan, koh ōe-hiáu tha̍k pe̍h-ōe-jī, góa chin khim-phòe. Taⁿ góa kah lí hun-hióng góa tha̍k Hun-lân (Suomi, Finland) le̍k-sú ê sim-tek, khòaⁿ thang hō͘ lán Tâi-oân lâng tām-po̍h-á khé-sī bô.
Chong-kàu Kái-kek, hiān-tāi-hòa
Lán kàu-hōe tùi Chong-kàu Kái-kek hit tang-chūn to̍h ǹg-bāng sìn-tô͘ thang bat-jī, iōng ka-kī ê bú-gí tha̍k Sèng-keng, hō͘ Sèng Sîn ti̍t-chiap kám-tōng. Tī Hun-lân sin kap kū ê hú-siâⁿ (Helsinki, Turku) ê tōa-kàu-tn̂g, lóng ū Mikael Agricola chú-kàu ê siōng: i to̍h-sī thâu-seng thui-sak siá Hun-lân-bûn ê sian-hong. Lán mā ū soan-kàu-su hō͘ lán pe̍h-ōe-jī chit-ê pó-pòe.
Hun-lân pún-lâi sī Sūi-tián (Sverige) ê chi̍t pō͘-hūn. M̄-koh tī 1809 nî pun hō͘ Lō͘-se-a, soah pìⁿ-chò ka-nn̂g ê chū-tī si̍t-thé. Hit-chūn Lō͘-se-a hông-tè thang-kóng him-siān Sūi-tián tī-lí Hun-lân iōng ê hoat-tī kap hiān-tāi-hòa. Tâi-oân-tó mā thang-kóng sī kàu 1915 nî, Ji̍t-pún cheng-ho̍k Formosa goân-chū-bîn liáu-āu, chiah pìⁿ-chò chi̍t ê sìⁿ-miā kiōng-tông-thé.
Turku/Åbo kap Tâi-lâm
Ū-sî góa teh siūⁿ: Tâi-lâm kap Hun-lân ê Turku (Sūi-tián-gí kiò Åbo) thang kiat-pài chò chí-bōe-chhī. Tâi-lâm sī Tâi-oân kó͘-chá ê hú-siâⁿ. Āu-lâi Ji̍t-pún kā hú-siâⁿ sóa-khì Tâi-pak. Turku mā-sī kâng-khoán, hú-siâⁿ ê miâ-hūn hō͘ Helsinki chiàm–khì. Lō͘-se-a hông-tè bô-tek-khak mā-sī kám-kak kū ê hú-siâⁿ lī “bú-kok lāi-tē” siuⁿ-kòe hn̄g. Nā khì Turku kiâⁿ tī Aura hô-kîⁿ, kám-kak bē-su Tâi-lâm ê An-pêng Ūn-hô ê hong-kéng.
Tâi-lâm, Turku chit nn̄g ūi lóng sī le̍k-sú-siōng hām sè-kài kau-chhap ê thâu-chi̍t chām. Lí khòaⁿ: Turku hū-kīn ê khu-he̍k kiò-chòe Chiàⁿ Hun-lân (Varsinais-Suomi), to̍h ná-chhiūⁿ kó͘-chá kóng “Tâi-oân” sī chí Tâi-lâm sio-siāng. (Turku chhī-lāi ū chi̍t ê tē-hō-miâ “Port Arthur”, kap Formosa ū sím-mi̍h koan-hē? Che hō͘ lí ka-kī khì gián-kiù.)
Chū-tī chhéng-goān oa̍h-tāng
1899 nî 2 goe̍h, Lō͘-se-a hông-tè Nikolai 2-sè soan-pò͘ beh kā chìn-chêng hông-tè Alexander 1-sè kap 2-sè èng-ún Hun-lân ê chū-tī siah-po̍h (helmikuun manifesti). Hoán-tùi ê chhéng-goān liân-sú oa̍h-tāng (suuri adressi) siu-chi̍p tio̍h 50-gōa bān lâng chhiam-miâ. Tī hit-chūn kau-thong bô lī-piān ê sî-tāi, chit-chióng sò͘-jī sī put-chí-á phong-phài.
Nā siūⁿ-tio̍h Lō͘-se-a kap Ji̍t-pún tī 1904 nî to̍h sio-chiàn ah, thang chai chin-chōe Hun-lân-lâng kiaⁿ hŏng lia̍h khì chò-peng. Kóng chhiò-khoe: Tâi-oân hit-chūn sio̍k Ji̍t-pún, Hun-lân sio̍k Lō͘-se-a hông-tè: án-ne kám-kóng Tâi-oân kap Hun-lân mā bat oan-ke? Bô lah. Kóng chèng-keng: Chit hāng tāi-chì pí Tâi-oân ê “gī-hōe siat-tì chhéng-goān ūn-tōng” chá chiâⁿ 20 tang. Siōng-bóe Hun-lân kàu 1917 nî 12 goe̍h chhe 6 chiah chèng-sek soan-pò͘ to̍k-li̍p.
Chiuⁿ-ló vs. Nokia
Góa khì Hun-lân ê Kok-ka Tô͘-su-koán khòaⁿ pah-gōa tang chêng Hun-lân pò-chóa án-chóaⁿ siāu-kài Tâi-oân. Hit-chūn Formosa siōng chhèng ê chhut-sán tû-liáu tê, to̍h-sī chiuⁿ-ló (camphor). M̄-koh kâng-sî (1903 nî) Hun-lân ê hòa-ha̍k-ka Gustav Komppa tú hoat-bêng ha̍p-sêng chiuⁿ-ló ê hoat-tō͘ ! Só͘-í, “hō͘-kok sîn-san” sî-kàu mā ōe sit-khì i ê khùi-la̍t— chhin-chhiūⁿ Hun-lân ê Nokia mā kâng-khoán.
Choán-hêng chèng-gī, hô-kái
Hun-lân to̍k-li̍p liáu āu chi̍t tang (1918 nî) tō sûi po̍k-hoat lāi-chiàn. Bû-sán kai-kip (tōa-pō͘-hūn sī kang-lâng, chia̍h-thâu-lō͘-lâng) ê Âng-kun kap khah hó-gia̍h ê kai-kip (seng-lí-lâng, kùi-cho̍k) ê Pe̍h-kun sio-thâi. Pe̍h-kun sèng-lī liáu, ū-ê chi-chhî-chiá chin hiau-pai; lô-tōng kai-chân mā bô goân-liōng in. Nn̄g pêng hō͘-siong bô sìn-jīm. It-ti̍t kàu 1939/1940 nî koâⁿ–lâng, Tē-jī-chhù Sè-kài Tāi-chiàn tī Hun-lân só͘-ūi ê “Tang-thiⁿ Chiàn-cheng” (talvisota) teh kap So͘-liân sio-chiàn ê sî, chiah ū hô-kái.
Hô-kái ê khoán-sek kiò-chò “Chiaⁿ–goe̍h ê kòe-tiāⁿ/tēng-hun” (tammikuun kihlaus, “Betrothal of January”). Che sī hŏng-chhiàⁿ ê kang-lâng (lô-kang) kap seng-lí thâu-ke (chu-pún) ê hia̍p-tēng, iok-sok kóng nā ū lô-kang kap chu-pún ê kiù-hun—kang-lâng kap thâu-ke koan-hē thut-chhê ê sî—tio̍h-ài iōng tâm-phòaⁿ ê hoat-tō͘, saⁿ-kap chham-siông kái-koat. (To̍h-sī kóng, m̄-thang koh lāi-chiàn sio-thâi.) Án-ne hō-chò “Tang-thiⁿ Chiàn-cheng cheng-sîn” (talvisodan henki) ê piáu-hiān.
Góa siūⁿ, che kiám-chhái sǹg chòe Hun-lân ê choán-hêng chèng-gī. Nā kap gōa-kok sio-thâi bô beh thâi-su, chì-chió kok-lāi ta̍k kai-chân, ta̍k cho̍k-kûn ài thang hō͘-siong sìn-jīm. Tī Tâi-oân, 228 kap Pe̍h-sek Khióng-pò͘, koh ta̍k khoán bó-gí hŏng tn̂g-kî ap-pek ê chhòng-siong … kám-sī hoah–chi̍t-siaⁿ “823 Phàu-chiàn cheng-sîn, hô-kái!” to̍h kau-tài soah, bē koh m̄ kam-goān?
Thèng-hāu chhut-thâu-thiⁿ ê sî-ki
Alexander Stubb (2024 nî chhe tòng-soán Hun-lân chóng-thóng) tī 2022 nî bat kóng: Nā sî-ki kàu, Hun-lân jîn-bîn sûi ē-hiáu koat-tēng beh chhut-thâu-thiⁿ. I kú ê lē sī 1809 nî chū-tī, 1917 nî to̍k-li̍p, 1944 nî chiàn soah ê hô-pêng tiâu-iok, 1992 nî sin-chhéng ka-ji̍p Au-chiu Liân-bêng (EU)—2022 nî sin-chhéng ka-ji̍p Pak Tāi-se-iûⁿ Kong-iok Cho͘-chit (NATO). Góa thang koh ka chi̍t hāng: 1975 nî tiàm Helsinki tiàu-khui ê Au-chiu An-choân kap Ha̍p-chok Hōe-gī (CSCE, Etyk).
Kin-nî joa̍h–lâng Stubb chóng-thóng koh kā Hun-lân ê gōa-kau-koaⁿ soat-bêng: “Lán bô koh kan-taⁿ tùi Lō͘-se-a ê chhut-hoat-tiám lâi hān-tiāⁿ lán ê gōa-kau kap kok-hông chèng-chhek. Bē-tàng hôe-thâu ah.” Tâi-oân-lâng mā m̄-bián tiāⁿ-tio̍h ài-khì ho̍k-sāi tōa kok.
Chhin-ài ê siàu-liân-ke! Lí khoàⁿ: Chò chi̍t ê tiong-sió-hêng ê kok-ka, tō ài ka-kī ta̍k-hāng chhoân hō͘ hó, khoán hō͘ piān, ta̍k-ūi kau pêng-iú. Lán “sió kok sió bîn” beh chò “hó kok hó-lâng” (Tēⁿ Lâm-iông). Án-ne nā ū tio̍h-sî ê khám-chām (καιρός) chiah thang chhut-thâu-thiⁿ. ǹg-bāng “jîn-lūi bûn-hòa, sè-kài hô-pêng, kok-bîn hiòng-chêng kòng-hiàn châi-lêng.” Goān Siōng Chú pó-pì Hun-lân, sù-hok Tâi-oân, lóng pêng-an. Amen.
Chham-khó chu-liāu
1. David Kirby (2006) A Concise History of Finland. Cambridge University Press.
2. Henrik Meinander, suom. Paula Autio (2010) Suomen historia. Helsinki: Werner Söderström. Eng-gí-pán: (2020) A History of Finland. London: Hurst.
3. 陳翠蓮 (2008)《台灣人的抵抗與認同》台北：遠流。
