【母語世界】Kong-pêⁿ kah Chèng-gī

Hôe-èng Lîm Jū-jîn, “Lūn Kong-pêⁿ,” Kong-pò 3812 kî.

(相片提供/Freepik)

Chhiáⁿ an-chong NunitoPOJ jī-hêng, phòe-ha̍p Firefox Browser lâi tha̍k.
請安裝NunitoPOJ字型,配合Firefox瀏覽器來讀

◎Lîm Bí-gio̍k

I-seng hêng-i koan-hē-tio̍h lâng ê kiān-khong. Tâu-chu liáu chîⁿ, ū ki-hōe koh thàn–tńg-lâi; miā nā bô–khì, bô thang koh-oa̍h. Tâi-oân ê i-ha̍k hē chiâⁿ oh khó; ū lâng pó͘-si̍p kúi-nā tang, mā chiⁿ bē ji̍p–khì; i-seng-lâng mā bô it-tēng seⁿ ū i-seng-kiáⁿ. Só͘-í tng “pho-pho-seng” chit ê āu-bóe-mn̂g chi̍t-ē khui, chē-chē ū koân ū sè ū chîⁿ–ê, kóaⁿ-kông sio-chiⁿ hō͘ chú-tē khì Pho-lân Chia̍t-khek téng lo̍k-ngó͘ kok-ka bé ha̍k-le̍k.

Ū chîⁿ to̍h thang “bé ha̍k-le̍k, chòe i-seng”, che hō͘ siā-hōe tāi-chiòng tùi pho-pho-seng ê koan-kám chiâⁿ bái, kóng in: ha̍k-chhek 40 kúi kip, to̍h thang khì tha̍k Pho-lân kok-chè-pan ha̍k-seng(m̄ sī i-ha̍k hē); Pho-lân siu chîⁿ to̍h hō͘ in ji̍p-o̍h; in tī Pho-lân kin-pún bē tàng chòe i-seng; bô tō-tek liông-sim, nǹg hoat-lu̍t phāng; hùn-liān put-chiok, bô si̍t-le̍k. In ka-tī mā m̄ káⁿ kong-khai, hō͘ lâng chai in ê chhut-sin.
Kiám-chhái iáu sī ū lâng sa bô pho-pho i-seng kah pún-thó͘ i-seng ê cheng-chha; ē-bīn góa kán-tan kóng kúi hāng:

 1. Ha̍k-le̍k-ēng bē–ê 

Pho-pho-seng ê ha̍k-le̍k sī bé–lâi-ê. “Hō͘-hâng” ê lâng kóng, Ha̍k-le̍k bô tāi-piáu si̍t-le̍k; koh “kì-tek lī-ek-chiá” kóng, Pún-thó͘ i-seng mā ū bô i-tek–ê. Nā “ha̍k-le̍k bô tāi-piáu si̍t-le̍k”, in eng-kai m̄ kiaⁿ kong-khai chiah tio̍h. Á kóng-tio̍h i-tek; nā kā i-tek sǹg “phín-hēng” chit hāng, chiàm 50 hun, “ki-chhó͘ ” chiàm 50 hun; pho-pho-seng ê chóng hun-sò͘ iáu sī khah su. In-ūi jîn-sèng ê loán-jio̍k lâng-lâng ū, á in 40 kúi ê ha̍k-chhek ki-chhó͘ kah pún-thó͘ ê i-ha̍k-seng pí, sī su lâng thiám-thiám. Hô-hòng “ēng chîⁿ bé ha̍k-le̍k ê sū-si̍t beh án-nóa hō͘ lâng tùi in ê tō-tek ū sìn-sim? Éng-kòe Tâi-oân lâng kóng “soán-kí bô sai-hū, ēng chîⁿ bé to̍h ū”; chit-má sī “o̍h-i bô sai-hū, ēng chîⁿ bé to̍h ū”.

 2. Hùn-liān put-chiok 

Pho-pho-seng koh chi̍t hāng hoān lâng hiâm–ê sī “hùn-liān put-chiok”. Tâi-oân i-ha̍k-seng ê hùn-liān giâm-keh koh cha̍t-pak, pho-pho-seng chiū m̄ sī. Só͘-í ū pho-pho i-seng hō͘ hoān-chiá thiàⁿ 8 tiám-cheng-kú thiàⁿ kàu sí; koh kán-tan ê chú-kiong-kiàⁿ chhiú-su̍t, kèng-jiân ē tu̍h-phòa hoān-chiá ê chú-kiong kah tōa-tōng-me̍h hō͘ lâng sí–khì.

 3. Sò͘-chit bái 

2022 nî í-chêng ê pho-pho-seng, chē-chē lâng í-keng chòe i-seng chip-gia̍p, mā ū kui ke-hóe lóng pho-pho–ê. In bián si̍t-si̍p, bián ha̍k-le̍k kiám-tēng, sò͘-chit bái, tńg-lâi Tâi-oân sûi thang khó kok-khó chòe i-seng. In ê ki-chhó͘ kah hùn-liān siáng lâi kiám-giām? Nā bô kong-khai ê jīn-chèng ki-chè, siā-hōe tāi-chiòng tùi in iû-goân sī bô sìn-sim.

 4. Āu-tâi ngē 

Lán tio̍h chai: beh chòe “pho-pho”, tio̍h chhù–ni̍h ū chîⁿ. In ū-ê sī i-kài tōa-ló ê sī-sè, ū-ê sī tōa-koaⁿ-hó͘ ê hiō-tāi, ū-ê sī thâu-ke-á-kiáⁿ; lóng sī “hó-gia̍h lâng ê tē jī tāi”. In āu-tâi chiâⁿ ngē, khò-soaⁿ chiâⁿ chāi; hó khoeh tán piān-piān, jiá tāi-chì ū lâng khò, chhut lâng-miā pôe ē khí. Chē-chē hō͘-hâng ê lâng (pau-koat li̍p-hoat úi-goân) pún-sin chiū-sī “lī-ek kiōng-tông thé”. Pho-pho ê būn-tê “chúi chiâⁿ chhim”. Bat ū i-seng kóng kong-tō ōe, keh ji̍t to̍h hông chhiáⁿ khì “lim ka-pi”. Pho-pho-seng ū koân ū sè, soah kóng lâng phì-siùⁿ–in, pà-lêng–in, sī jio̍k-sè; thang kóng sī “iâⁿ-kiáu koh beh iâⁿ-ōe”.

Chóng kóng, siang-hong thêng-tō͘ kap li̍p-tiûⁿ chha hiah chē, beh án-nóa kong-pêⁿ? Chóng–sī lán iû-goân tio̍h tùi kong-chiòng ê lī-ek kah siā-hōe ê chèng-gī khì kái-chìn chè-tō͘ ê bô kong-pêⁿ. Sòa–lo̍h-lâi, ū kúi ê koh-jîn koan-tiám:

(1) Mô͘-se in-ūi chheng-siù hō͘ lâng chhàng–khí-lâi, bô tāi-piáu Siōng-tè iàu-ì súi bái. Sian-thian ê bô kong-pêng (tì-hūi kah hoán-èng téng-téng), bē tàng kái; hiō-thian ê bô kong-pêng (chhiūⁿ kóng: éng-kòe lâm-lú bô kāng kè-sêng-koân ), bô èng-kai ū. Lán kám thang tùi o͘-sek lâng kóng, Lí seⁿ–lo̍h-lâi to̍h sī o͘-lâng, su lâng thiám-thiám, ài jīn-miā?

(2) A-pek-lân pē-á-kiáⁿ kam-goān chia̍h-khui ê kò͘-sū tiāⁿ hông the̍h-lâi khǹg lâng mài kè-kàu. Lán eng-kai siūⁿ: in kap pa̍t lâng sī tī kāng khoán ê ki-chhó͘ hoat-tián liáu-āu “kam-goān” chia̍h-khui–ê. Nā siang-hong sī tī bô siāng khoán ê ki-chhó͘ chhut-hoat, chi̍t-ê sī kek-lia̍t kēng-cheng, chi̍t-ê sī ū chîⁿ to̍h thang kiâⁿ āu-bóe-mn̂g, lán beh án-nóa kiò phah-piàⁿ–ê kam-goān chia̍h-khui?

(3) Chè-tō͘ ê kong-pêng sī chìn-pō͘ ê ki-chhó͘. Chiâu-pī ê chè-tō͘ sī chē-chē lâng hùn-tàu ê bo̍k-phiau; che kah sian-thian ū kong-pêⁿ bô, bô koan-hē. Tâi-oân éng-kòe bô lú chóng-thóng; Bí-kok chìn-chêng chóng-thóng bô o͘-lâng. Ki-tok-tô͘ “pe̍h-pe̍h tit-tio̍h tōa un-tián” kah “iau-kiû kong-pêng” sī nn̄g hāng sū. Tâi-oân ê i-ha̍k-seng sī chiok phah-piàⁿ chiah ū thang khó–tio̍h-ê; lán kám thang ēng ka-tī ê sìn-gióng-koan khì kóng lâng sī “pe̍h-pe̍h ti̍t–lâi-ê”?

(4) Nā chiâⁿ-si̍t “pe̍h-pe̍h tit-tio̍h tōa un-tián, to̍h bô li̍p-tiûⁿ iau-kiû kong-pêng”, án-ne bīn-tùi sè-kan chè-tō͘ ê bô kong-pêⁿ sīm-chì bô kong-gī, Ki-tok-tô͘ m̄ lóng tiām-tiām to̍h hó? Sū-si̍t thong sè-kài bô ha̍p-lí ê chè-tō͘, éng-éng sī Ki-tok-tô͘ (sīm-chì bo̍k-su) khí-gī–ê, pau-koat: Ìn-tō͘ ê sûn-hu, Tiong-kok ê pa̍k-kha; kám m̄ sī?

(5) Nā lán m̄ sī “lī-ek kiōng-tông thé”, sī siū éng-hióng ê “sū-chú”(khì hō͘ pho-pho i-seng gō͘–tio̍h-ê), á-sī lán ê kiáⁿ chhian-sin bān-khó͘ chiah khó-tio̍h i-ha̍k hē, á pho-pho-seng ēng chîⁿ bé to̍h ū, koh lán lóng bē hùn-khài; án-ne lán chiah ū li̍p-tiûⁿ kiò lâng mài kè-kàu. Chhin-chhiūⁿ 228, lán nā m̄ sī siū-hāi-chiá, kám ū li̍p-tiûⁿ kiò lâng pàng-hē? Lán kám thang “ēng pa̍t lâng ê kûn-thâu-bú khì cheng chio̍h-sai”?

Chòe-āu, góa ēng Martin Niemöller ê si chòe kiat-lūn:

Tng Ná-Chhì lia̍h Kiōng-sán tóng ê lâng ê sî, góa bô chhut-siaⁿ, góa ā m̄ sī in;
Tng in koaiⁿ Siā-bîn tóng ê lâng ê sî, góa bô chhut-siaⁿ, góa ā m̄ sī in;
Tng in lia̍h kang-hōe ê lâng ê sî, góa bô chhut-siaⁿ, góa ā m̄ sī in;
Kàu in lia̍h–góa ê sî, í-keng bô lâng thang ūi góa chhut-siaⁿ.

“Pho-pho i-seng” chè-tō͘ ê būn-tê kan-sia̍p-tio̍h thong Tâi-oân lâng ê kiān-khong kap lī-ek. Nā lán tùi put-kong put-gī ê chè-tō͘ bô beh chhut-siaⁿ, sīm-chì “khiā koân-soaⁿ khòaⁿ bé sio-that”, án-ne chiong-lâi lán “chia̍h-tio̍h keⁿ” ê sî, to̍h mài oàn-thàn.

我有話要說