【台文世界】Tâi-oân-ōe Siá Hoat-lu̍t

Legal writing in Taiwanese

Chhiáⁿ an-chong NunitoPOJ jī-hêng, phòe-ha̍p Firefox Browser lâi tha̍k.
請安裝NunitoPOJ字型,配合Firefox瀏覽器來讀

◎Tè Khái-sū

Tâi-oân ê hoat-lu̍t, kám thang iōng Tâi-oân-ōe siá? Pah-gōa tang chêng Tâi-oân Ki-tok Tiúⁿ-ló Kàu-hōe ê hoat-kui sī iōng Pe̍h-ōe-jī siá–ê (Kam Ûi-lîm, Tī-lí Kàu-hōe); m̄-koh taⁿ iōng Hàn-bûn siá (教會法規), hām Tiong-hôa Bîn-kok ê hoat-lu̍t kāng-khoán. Lán sûi lâi khòaⁿ chi̍t-ê gōa-kok ê lē.

Pak Au-chiu ê Hun-lân (Suomi, Finland) tī 125 gōa tang chêng iáu-sī sio̍k-tī Lō͘-se-a Hông-tè ê “tāi-kong-kok”. In-ūi Suomi pún-lâi sī Sūi-tián (Sverige, Swden) Ông-kok pun hō͘ Lō͘-se-a–ê, hoat-lu̍t hit-tang-chūn mā-sī iáu iōng Sūi-tián-gí (Svenska) siá, m̄-sī iōng tōa-pō͘-hūn lâng kóng–ê Hun-lân-gí (Suomi) siá.

Ū chi̍t tīn lu̍t-su kám-kak ài khai-sí iōng Hun-lân-gí siá hoat-lu̍t. Siōng khai-sí tī 1898 nî sêng-li̍p Hun-lân Hoat-ha̍k Ha̍k-hōe (Suomalainen Lakimiesyhdistys), thâu-seng 2 ê chú-se̍k sī Kaarlo Juho Ståhlberg kap Pehr Evind Svinhufvud. (Hun-lân 1917 nî to̍k-li̍p liáu-āu, chit 2 ê chò thâu-chi̍t jīm kap tē-saⁿ jīm ê chóng-thóng.) Koh-lâi tī 1903 nî pān 1 pún kî-khan, hō-chò Hoat-lu̍t-jîn (Lakimies).

Kàu-taⁿ Hun-lân í-keng to̍k-li̍p chhiau-kòe 1 sè-kí, án-ne phah-piàⁿ chin ū sêng-kó: Hun-lân ê hoat-lu̍t lóng sī siang-gí–ê: ū Hun-lân-bûn pán, mā ū Sūi-tián-bûn pán. Hun-lân-gí mā-sī Au-chiu Liân-bêng ê koaⁿ-hong gí-giân chi-it, só͘-í Liân-bêng ê hoat-lu̍t mā lóng ū Hun-lân-gí ê pán-pún.

Taⁿ tńg-lâi kóng Tâi-oân. Góa beh kóng–ê, sī iōng Tâi-oân-ōe siá hoat-lu̍t, m̄-sī kā hoat-lu̍t hoan-e̍k chòe Tâi-oân-ōe niâ. (Koh-khah bián kóng: m̄-sī kan-na kā Hàn-jī siá ê hoat-lu̍t chù “Tâi-oân-ōe ê hoat-im”!) Cheng-chha tī tó-ūi neh? Tâi-oân-ōe kap kî-thaⁿ ê kok-ka gí-giân só͘ siá ê hoat-lu̍t lóng ài ū kâng-khoán ê hāu-le̍k; hoat-īⁿ ê phòaⁿ-koat, chèng-hú ê kui-tēng kap bēng-lēng, hoat-ha̍k ê ha̍k-su̍t lūn-bûn téng-téng mā kāng-khoán. Tâi-oân-ōe siá ê pán-pún sī chin-chiàⁿ ê hoat-lu̍t, m̄-sī kan-na hoan-e̍k lâi bóng chham-khó niâ. Hoat-têng ê hoat-koaⁿ tio̍h lia̍h án-ne lâi kái-soeh. (Chham-khó Au-chiu Liân-bêng Hoat-īⁿ phòaⁿ-lē 29/69 Stauder v Ulm ECLI:EU:C:1969:57.)

Kok-chè-siōng í-keng ū iōng chē-chióng gí-giân kâng-sî siá hoat-lu̍t ê lē: thâu-tú-á kóng–ê í-goā koh ū Ka-ná-tāi, Hiong-káng, Sūi-se téng-téng. Tī li̍p-hoat kòe-thêng, hoat-lu̍t tng-teh khí-chhó ê sî, tō iōng nn̄g-chióng, sīm-chì koh-khah chē chióng ê gí-giân chò-hóe siá: che Eng-gí kiò-chò “co-drafting”.

(Chham-khó Heikki E. S. Mattila, 2016, Comparative Legal Linguistics.)

Kóng kah chia, lán tō chin-chiàⁿ lâi chhì-khòaⁿ-māi kám hó? Nā the̍h 2019 nî ê “ Kok-ka Gí-giân Hoat-tián Hoat ” 《國家語言發展法》 tē 13 tiâu tē 2 hāng lâi chò lē:

「政府捐助從事傳播之財團法人應提供國家語言多元服務,並得設立國家語言廣播、電視專屬頻道及各種形式通訊傳播服務。」

Che Tâi-oân-ōe sī beh án-chóaⁿ siá? M̄-thang chiàu Hàn-jī chi̍t-jī chi̍t-jī choán-siá! Nā án-ne ē siuⁿ-kòe bûn-giân, choăn pìⁿ phó͘-thong-lâng iah-sī liân lu̍t-su mā khòaⁿ-bô. Tio̍h ài iōng Tâi-oân-ōe pe̍h-ōe ê kháu-khì lâi siá.

◆ 之 ‘chi’ siá-chòe ‘ê’; 並 ‘pēng’ siá-chòe ‘mā’; 及 ‘kip’ siá-chòe ‘kap’.

◆ 應 ‘eng’ siá-chòe ‘tio̍h’ (Eng-gí indicative iah-sī imperative ‘must’, ‘shall’) ; 得 ‘tek’ siá-chòe ‘thang’ (Eng-gí ‘may’).

Án-ne kap Hôa-gí pán-pún ê ì-sù kám ū sio-kâng?

“§13.2 Ū chèng-hú koan-chîⁿ, teh chò thoân-pò͘ khang-khòe ê châi-thoân-hoat-jîn tio̍h thê-kiong kok-ka gí-giân chē-chē-khoán ê ho̍k-bū, mā thang siat-li̍p to̍k-to̍k sio̍k-tī kok-ka gí-giân ê kóng-pò͘, tiān-sī pîn-tō kap ta̍k-khoán ê thong-sìn thoân-pò͘ ho̍k-bū.”

Khó-lêng ì-sù bô oân-choân sio-kâng. M̄-koh che tō thang chò lán ê bo̍k-phiau: Hō͘ Tâi-oân-ōe chin-chiàⁿ ū ka-kī ê chú-thé-sèng, bōe pí kî-tha gú-giân khah sè-hàn, ti̍t-kàu oân-choân thang siá hoat-lu̍t, kái-soeh hoat-lu̍t, liáu-kái hoat-lu̍t ê hit chióng thêng-tō͘ ê gí-giân, chi̍t ê ka-nn̂g ê kok-ka gí-giân.

廣告/手到心至抄寫本-箴言

我有話要說